آشنایی با مکانسیم دفاعی ذهن و نحوه‌ی کارکردشان
سحر اکبریان آشنایی با مکانسیم دفاعی ذهن به استراتژی‌ها یا رفتارهای روانشناختی گفته می‌شود که افراد ممکن است برای مقابله با احساسات، افکار یا رویدادهای دشوار از آن‌ها استفاده کنند. این راهبردهای روانشناختی ممکن است به افراد کمک کنند تا از تهدیدها یا احساسات ناخواسته مانند گناه یا شرم فاصله بگیرند. مکانیسم‌های دفاعی، تحت کنترل آگاهانه فرد نیستند و در واقع، اکثر مردم بدون اینکه متوجه باشند از آن‌ها استفاده می‌کنند.
بر اساس نظریه‌های روانشناسی، هنگامی که شما یک عامل استرس‌زا را تجربه می‌کنید، ضمیر ناخودآگاه‌تان ابتدا وضعیت را زیر نظر می‌گیرد تا ببیند آیا آن عامل ممکن است به شما آسیب برساند یا خیر. اگر ضمیر ناخودآگاه بر این باور باشد که موقعیت می‌تواند آسیب عاطفی به شما وارد کند، ممکن است با یک مکانیسم دفاعی برای محافظت کردن از شما واکنش نشان دهد.
اما این مکانیسم‌های دفاعی همیشه هم مفید نیستند، استفاده طولانی مدت از این سازوکارها می‌تواند منجر به مشکلات بزرگی شود، به خاطر اینکه آن‌ها مانع از رویارویی شما با مسائل عاطفی یا اضطراب می‌شوند و اجازه نمی‌دهند علت اصلی مشکلات‌تان را ببینید.
برخی از نشانه‌هایی که نشان می‌دهند مکانیسم‌های دفاعی زندگی روزمره شما را مختل کرده اند و به سلامت روان‌تان آسیب رسانده اند:
- احساس غمگینی بیش از حد و یا افسردگی
- به سختی از تخت بلند شدن
- اجتناب از فعالیت‌های معمولی روزانه و انجام کارهایی که زمانی شما را خوشحال می‌کردند.
- مشکل در ایجاد و یا حفظ روابط سالم
با توجه به اهمیت این مسئله و تاثیر بدی که گاهی اوقات می‌تواند روی سلامت روان افراد داشته باشد، در ادامه‌ی مطلب قصد داریم چند مکانیسم دفاعی اصلی را معرفی کنیم.
۱. آشنایی با مکانسیم دفاعی ذهن: انکار
انکار یکی از رایج‌ترین مکانیسم‌های دفاعی است و زمانی اتفاق می‌افتد که فرد از پذیرش واقعیت یا حقایق جلوگیری می‌کند. افراد در حال انکار رویدادها یا شرایط بیرون از ذهن را نادیده می‌گیرند تا مجبور نباشند با تاثیر عاطفی آن مقابله کنند. در واقع آن‌ها، از مواجهه با احساسات یا اتفاق‌های دردناک دوری می‌کنند.
بیشتر کسانی که به الکل و یا مواد مخدر اعتیاد دارند، از این مکانیسم دفاعی استفاده می‌کنند و وجود هر نوع مشکل و سختی در زندگی‌شان را انکار می‌کنند.
۲. سرکوب
افکار ناخوشایند، خاطرات دردناک یا باورهای غیرمنطقی می‌توانند شما را ناراحت کنند. گاهی اوقات افراد به صورت کاملا ناخودآگاه تصمیم می‌گیرند به جای رویارویی با این افکار، آن‌ها را پنهان و سرکوب کنند، به این امید که به طور کامل از ذهن‌شان پاک شود.
کاملا واضح و شفاف است که خاطرات بد با سرکوب کردن به طور کامل ناپدید نمی‌شوند و بر سایر رفتارهای فرد، حتی رفتارهای آینده‌ی او تاثیر می‌گذارند.
به طور مثال کودکی را در نظر بگیرید که در کودکی مورد سوءاستفاده قرار گرفته و در مورد آن با کسی حرف نزده و سعی داشته برای فراموش کردن آن اتفاق مدام احساساتش را سرکوب کند، چنین فردی به احتمال زیاد در برقرار کردن رابطه به مشکل برمی‌خورد.
۳. فرافکنی
برخی از افکار یا احساساتی که در مورد شخص دیگری دارید ممکن است باعث ناراحتی شما شود. زمانی که افراد درباره‌ی آن احساسات فرافکنی می‌کنند، آن‌ها را به اشتباه به شخص دیگری نسبت می‌دهند. به طور مثال، ممکن است از همکار جدید خود بدتان بیاید، اما به جای اینکه آن را بپذیرید، به خودتان تلقین می‌کنید که او از شما بدش می‌آید و با شما دشمنی دارد. پس از چنین نگرشی، شما کوچک‌ترین حرف‌های همکارتان را به بدترین شکل ممکن تفسیر می‌کنید.
۴. آشنایی با مکانسیم دفاعی ذهن: جابجایی
این مکانیسم دفاعی به نحوی کار می‌کند که ذهن شما احساسات و ناامیدی شدید را به سمت شخص یا شی هدایت می‌کند که خطر کمتری از جانب آن ما را تهدید می‌کند. به جای اینکه خشم‌مان را طوری ابراز کنیم که پیامد‌های منفی داشته باشد، عصبانیت‌مان را نسبت به کسی یا چیزی نشان می‌دهیم که ما را تهدید نمی‌کند. برای اینکه کمی واضح‌تر باشد، با یک مثال آن را بیشتر توضیح می‌دهیم:
فرض کنید یک روز بسیار بد و سخت را در محل کارتان گذرانده‌اید و مدیرتان شما را توبیخ کرده است. از سر کار به خانه برمی‌گردید و خشم و عصبانیت‌تان را سر همسر، فرزند و حیوان خانگی‌تان خالی می‌کند، چرا که به صورت ناخودآگاه فکر می‌کنید که واکنش به آن‌ها احتمالا کمتر از واکنش به رئیس‌تان مشکل ساز است.
۵. واپس روی
برخی از افراد زمانی که احساس خطر می‌کنند یا مضطرب می‌شوند، ممکن است به صورت کاملا ناخودآگاه از ماجرا فرار کنند و به مراحل اولیه‌ی رشد برگردند. به بیان دیگر، آن‌ها استراتژی‌های مقابله‌ای را کنار می‌گذارند و به الگوهای رفتاری که پیشتر در سنین رشد مورد استفاده قرار می‌دادند، برمی‌گردند.
این نوع مکانیسم دفاعی در کودکان خردسال بیشتر دیده می‌شود. به طور مثال اگر آسیبی ببینند و یا از دست دادن را تجربه کنند، ممکن است ناگهان طوری رفتار کنند که انگار چند سال کوچک‌تر هستند. حتی ممکن است تخت‌شان را خیس کنند یا شروع به مکیدن انگشت شست‌شان بکنند.
البته بزرگسالان هم می‌توانند این مکانیسم دفاعی را از خودشان نشان دهند. ممکن است در رویارویی با رویدادهای استرس‌زا، به جای اینکه از استراتژی‌های مقابله‌ای استفاده کنند، رفتارهای واپس‌گرایانه داشته باشند، مثلا دوباره با یک عروسکی کوچولوی دوست داشتنی بخوابند، در خوردن غذاهایی که به آن‌ها آرامش می‌دهد زیاده‌روی کنند، سیگار کشیدن زیاد و پشت سر هم را شروع کنند و یا ته مدادها و خودکارهایشان را بجوند. آن‌ها همچنین ممکن است از فعالیت‌های روزمره خودداری کنند، زیرا احساس می‌کنند خسته هستند.
۶. عقلانی سازی
برخی از افراد ممکن است سعی کنند دلایل واقعی احساسات غیرقابل قبول و رفتارهای نامطلوب را نادیده بگیرند و آن‌ها را با مجموعه حقایق و دلایل خود توضیح دهند؛ در واقع توجیه کنند. به طور مثال، شخصی را در نظر بگیرید که در محل کار خود ترفیع نگرفته است، به جای اینکه دلایل واقعی و منطقی این مسئله را بررسی کند، می‌گوید، من خودم اصلا ترفیع نمی‌خواستم!
۷. والایش
این نوع مکانیسم دفاعی یک استراتژی بالغانه و مثبت در نظر گرفته می‌شود، به خاطر اینکه چنین مکانیسمی زمانی رخ می‌دهد که فرد عواطف غیرقابل قبول خود را به جای فعالیت‌های مخرب، به سمت رفتارهای سازنده و قابل قبول اجتماعی ببرد.
مثلا، کسی را در نظر بگیرید که در محیط متشنجی کار یا زندگی می‌کند، او به جای اینکه دائم نزدیکانش را سرزنش کند و به آن‌ها گیر بدهد، تصمیم می‌گیرد در کلاس کیک بوکسینگ ثبت نام کند و خشم و ناراحتی‌اش را آنجا خالی کند.
۸. آشنایی با مکانسیم دفاعی ذهن: واکنش وارونه
افرادی که از این مکانیسم دفاعی استفاده می‌کنند احساس خود را تشخیص می‌دهند، اما تصمیم می‌گیرند بر خلاف غرایز خود و در جهت مخالف آنچه فکر یا احساس می‌کنند، رفتار کنند. نمونه‌ای واضح و شفاف از واکنش وارونه این است که فرد با کسی که به شدت از او تنفر دارد، بسیار دوستانه و صمیمی رفتار می‌کند تا احساسات واقعی‌اش را پنهان کند.
۹. منطقی‌سازی
هنگامی که با یک موقعیت سخت مواجه می‌شوید، ممکن است تصمیم بگیرید که تمام احساسات را از واکنش‌های خود حذف کنید و به جای آن فقط بر منطق و استدلال تمرکز کنید. عقلانی‌سازی اضطراب را با تفکر غیرعاطفی و سرد درباره‌ی اتفاق‌های مختلف کاهش می‌دهد. این مکانیسم دفاعی به افراد اجازه می‌دهد که از فکر کردن به جنبه‌های عاطفی و استرس‌زا دوری کنند و در عوض تمرکزشان را فقط روی جنبه‌های منطقی بگذارند.
در پایان برشی از کتاب صوتی «چرا این کار را انجام می‌دهم؟» را بشنویم:
برای دانلود کتاب صوتی «چرا این کار را انجام می‌دهم؟» روی تصویر زیر کلیک کنید:
دیدگاه‌ها 0